5-13. มจฺฉรินีสุตฺตาทิวณฺณนา

[115-123] ปญฺจเม อาวาสมจฺฉริยาทีนิ ปญฺจ อิธ ภิกฺขุนิยา วเสน อาคตานิ, ภิกฺขุสฺส วเสนปิ ตานิ เวทิตพฺพานิฯ อาวาสมจฺฉริเยน หิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาคนฺตุกํ ทิสฺวา ‘‘เอตฺถ เจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา ปริกฺขาโร ฐปิโต’’ติอาทีนิ วตฺวา สงฺฆิกอาวาสํ น เทติฯ กุลมจฺฉริเยน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ เตหิ เตหิ การเณหิ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐาเก กุเล อญฺเญสํ ปเวสมฺปิ นิวาเรติฯ ลาภมจฺฉริเยน สมนฺนาคโต สงฺฆิกมฺปิ ลาภํ มจฺฉรายนฺโต ยถา อญฺเญ น ลภนฺติ, เอวํ กโรติ อตฺตนา วิสมนิสฺสิตตาย พลวนิสฺสิตตาย จฯ วณฺณมจฺฉริเยน สมนฺนาคโต อตฺตโน วณฺณํ วณฺเณติ, ปเรสํ วณฺเณ ‘‘กิํ วณฺโณ เอโส’’ติ ตํ ตํ โทสํ วทติฯ วณฺโณติ เจตฺถ สรีรวณฺโณปิ, คุณวณฺโณปิ เวทิตพฺโพฯ

ธมฺมมจฺฉริเยน สมนฺนาคโต – ‘‘อิมํ ธมฺมํ ปริยาปุณิตฺวา เอโส มํ อภิภวิสฺสตี’’ติ อญฺญสฺส น เทติฯ โย ปน – ‘‘อยํ อิมํ ธมฺมํ อุคฺคเหตฺวา อญฺญถา อตฺถํ วิปริวตฺเตตฺวา นาเสสฺสตี’’ติ ธมฺมนุคฺคเหน วา – ‘‘อยํ อิมํ ธมฺมํ อุคฺคเหตฺวา อุทฺธโต อุนฺนโฬ อวูปสนฺตจิตฺโต อปุญฺญํ ปสวิสฺสตี’’ติ ปุคฺคลานุคฺคเหน วา น เทติ, น ตํ มจฺฉริยํฯ ธมฺโมติ เจตฺถ ปริยตฺติธมฺโม อธิปฺเปโตฯ ปฏิเวธธมฺโม หิ อริยานํเยว โหติ, เต จ นํ น มจฺฉรายนฺติ มจฺฉริยสฺส สพฺพโส ปหีนตฺตาติ ตสฺส อสมฺภโว เอวฯ ตตฺถ อาวาสมจฺฉริเยน โลหเคเห ปจฺจติ, ยกฺโข วา เปโต วา หุตฺวา ตสฺเสว อาวาสสฺส สงฺการํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา จรติฯ กุลมจฺฉริเยน อปฺปโภโค โหติฯ ลาภมจฺฉริเยน คูถนิรเย นิพฺพตฺตติ, สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ลาภํ มจฺฉรายิตฺวา ปุคฺคลิกปริโภเคน วา ปริภุญฺชิตฺวา ยกฺโข วา เปโต วา มหาอชคโร วา หุตฺวา นิพฺพตฺตติฯ วณฺณมจฺฉริเยน ภเวสุ นิพฺพตฺตสฺส วณฺโณ นาม น โหติฯ ธมฺมมจฺฉริเยน กุกฺกุฬนิรเย นิพฺพตฺตติฯ ฉฏฺฐาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

มจฺฉรินีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนฺธกวินฺทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(13) 3. คิลานวคฺโค

[124-130] ตติโย วคฺโค อุตฺตานตฺโถเยวฯ

(14) 4. ราชวคฺโค

1. ปฐมจกฺกานุวตฺตนสุตฺตวณฺณนา

[131] จตุตฺถสฺส ปฐเม อตฺถญฺญูติ หิตญฺญูฯ หิตปริยาโย เหตฺถ อตฺถ-สทฺโท ‘‘อตฺตตฺโถ ปรตฺโถ’’ติอาทีสุ (มหานิ. 69; จูฬนิ. โมฆราชมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส 85; ปฏิ. ม. 3.5) วิยฯ ยสฺมา เจส ปเรสํ หิตํ ชานนฺโต เต อตฺตนิ รญฺเชติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘รญฺชิตุํ ชานาตี’’ติฯ ทณฺเฑติ อปราธานุรูเป ทณฺฑเนฯ พลมฺหีติ พลกาเยฯ ปญฺจ อตฺเถติ อตฺตตฺโถ, ปรตฺโถ, อุภยตฺโถ, ทิฏฺฐธมฺมิโก อตฺโถ, สมฺปรายิโก อตฺโถติ เอวํ ปญฺจปฺปเภเท อตฺเถฯ จตฺตาโร ธมฺเมติ จตุสจฺจธมฺเม, กามรูปารูปโลกุตฺตรเภเท วา จตฺตาโร ธมฺเมฯ ปฏิคฺคหณปริโภคมตฺตญฺญุตาย เอว ปริเยสนวิสฺสชฺชนมตฺตญฺญุตาปิ โพธิตา โหนฺตีติ ‘‘ปฏิคฺคหณปริโภคมตฺตํ ชานาติ’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ

อุตฺตรติ อติกฺกมติ, อภิภวตีติ วา อุตฺตรํ, นตฺถิ เอตฺถ อุตฺตรนฺติ อนุตฺตรํฯ อนติสยํ, อปฺปฏิภาคํ วา อเนกาสุ เทวมนุสฺสปริสาสุ อเนกสตกฺขตฺตุํ เตสํ อริยสจฺจปฺปฏิเวธสมฺปาทนวเสน ปวตฺตา ภควโต ธมฺมเทสนา ธมฺมจกฺกํฯ อปิจ สพฺพปฐมํ อญฺญาตโกณฺฑญฺญปฺปมุขาย อฏฺฐารสปริสคณาย พฺรหฺมโกฏิยา จตุสจฺจสฺส ปฏิเวธวิธายินี ยา ธมฺมเทสนา, ตสฺสา สาติสยา ธมฺมจกฺกสมญฺญาฯ ตตฺถ สติปฏฺฐานาติธมฺโม เอว ปวตฺตนฏฺเฐน จกฺกนฺติ ธมฺมจกฺกํฯ จกฺกนฺติ วา อาณา ธมฺมโต อนเปตตฺตา, ธมฺมญฺจ ตํ จกฺกญฺจาติ ธมฺมจกฺกํฯ ธมฺเมน ญาเยน จกฺกนฺติปิ ธมฺมจกฺกํฯ ยถาห ‘‘ธมฺมญฺจ ปวตฺเตติ จกฺกญฺจาติ ธมฺมจกฺกํ, จกฺกญฺจ ปวตฺเตติ ธมฺมญฺจาติ ธมฺมจกฺกํ, ธมฺเมน ปวตฺเตตีติ ธมฺมจกฺก’’นฺติอาทิ (ปฏิ. ม. 2.40-41)ฯ อปฺปฏิวตฺติยนฺติ ธมฺมิสฺสรสฺส ภควโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ธมฺมจกฺกสฺส อนุตฺตรภาวโต อปฺปฏิเสธนียํฯ เกหิ ปน อปฺปฏิวตฺติยนฺติ อาห – ‘‘สมเณน วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ สมเณนาติ ปพฺพชฺชํ อุปคเตนฯ พฺราหฺมเณนาติ ชาติพฺราหฺมเณนฯ สาสนปรมตฺถสมณพฺราหฺมณานญฺหิ ปฏิโลมจิตฺตํเยว นตฺถิฯ เทเวนาติ กามาวจรเทเวนฯ